C Vitamini Faydaları

C Vitamini Faydaları Abartılıyor mu?

Amerikanın keşfi öncesi ve sonrasındaki ilk yüzyıllarda uzun süre denize açılan ve/veya okyanusu geçen denizcilerin en korktukları hastalık “skorbüt” idi. Belirtileri halsizlik, diş etlerinde çekilme ve diş kayıpları, saç dökülmelesi, deride kanamalar, depresyon ve ruhsal durum bozuklukları, eklem ve kas ağrıları, kansızlık, beslenememe ve ileri dönemlerinde iç organlarda bozulmalardı. İnsanlığın skorbüt hastalığına yalnızca taze meyve ve sebzelerde bulunan bir maddenin yani C vitamininin eksikliğinin neden olduğunu anlayabilmesi birkaç yüzyıl almıştır.  C vitamini çok önemli bir maddedir ve ciddi eksikliği ölümcül olabilir.

C vitamini nedir, ne işe yarar ?

C-vit suda eriyen vitaminler grubundadır. En önemli görevi vücuttaki kollajen yapımını sağlamak ve damarların duvarlarını oluşturan maddelerin yapımına aracılık etmektir. Kollajen vücutta hayati görevler yüklenen bir maddedir. Yara iyileşmesi, eklemlerin görevlerini yapması damarların iyi çalışması tamamen kollajen yapımına bağlıdır. C vitamininin bağışıklık sisteminin iyi çalışmasında da rolü vardır..

Vücut C vitamini ihtiyacının karşılanması

C vitamini vücutta üretilemez ve depolanamaz. Mutlaka besinler ile düzenli olarak alınmalıdır. Isıya dayanıksızdır. Bu nedenle taze meyve ve sebzelerden alınması gerekir. Günümüz koşullarında C-vit eksikliği nadir bir durumdur. Ancak ağızdan yeterli beslenemeyen ağır hastalarda C-vit eksikliğine nisbeten sık rastlanmaktadır. C vitamini taze narenciyede (greyfurt, mandalin, portakal, limon vs) taze meyvelerde (kivi, kavun, çilek vs), taze sebzelerde (maydanoz, yeşil ve kırmızı biber, roka, tere, karnıbahar, kırmızı lahana, brokoli vs) bulunur ve normal beslenen kişilerde alınan günlük miktar ihtiyacı karşılamaya yeterlidir. Beslenemeyen kişilerde ise ilaç olarak ağızdan veya damardan verilir.

C vitamininin normal düzeyi

Kandaki C vitamini düzeyi 0,6 mg/dL ise eksikliği yoktur. Bunun üzerindeki düzeyler herhangi bir yan etki yaratmaz ancak normal beslenme ile çok yüksek düzeylere çıkmak mümkün değildir. C vitamini eksikliğinde ortaya çıkan sorunların çok iyi bilinmesine karşılık koruyucu etkisi konusunda yapılan çalışmalar çelişkili sonuçlar vermektedir. Kan C vitamini düzeyi normal olan kişilere ilave olarak verilen C vitamini gerçekten immün sistemi daha da güçlendiriyor mu veya grip gibi hastalıklara yakalanmayı azaltıyor mu tam olarak bilinmemektedir.

Yüksek doz C vitamininin yararlı olduğu düşünülen durumlar

İlaç firmalarının ağızdan alınabilen C vitamini üretmesinden sonra normalin üzerinde alınan C vitamininin herhangi bir yararının olup olmadığı üzerindeki çalışmalar da hız kazanmıştır. Başlangıçta bunun antioksidan etki ile pek çok hastalıkta etkili olduğu düşünülmüş ancak daha sonraki araştırmalar bazı koşullarda C vitamininin pro-oksidan etkisi olduğunu da göstermiştir. Ciddi araştırmalar başlıca 4 konu üzerinde yoğunlaşmıştır:

1. Kanser
2. Kalp damar hastalıkları
3. Gözlerde yaşlılığa bağlı makula dejenerasyonu
4. Grip

Kanserin önlenmesi ve tedavisi

Yüksek C vitamini alınmasının kanser riskini azalttığına dair yapılan çalışmalar başlangıçta olumlu sonuçlar vermiştir. Ancak son zamanlarda yapılan daha dikkatli çalışmalarda yüzsek doz C vitamini alınmasının kanser riskinde belirli bir değişiklik yaratmadığını göstermektedir. 1970 li yıllarda kanserli hastaların ömür ve yaşam kalitesinin C vitamini tedavisi ile arttığı bildirilmişti. Ancak bu konuda da daha sonraları yapılan çalışmalar belirli bir yarar gösterememişlerdir. Ağızdan verilen tabletler ile kan C vitamini seviyesinin belli bir miktarın üzerine çıkamadığı gösterilmiştir. Ancak damardan verilen yüksek doz C vitamini ile kan seviyeleri çok yüksek düzeylere getirilebilmektedir ama damardan C-Vit verilerek yapılan kanser tedavisi ile araştırmalar yeterli sayıda değildir.

Kalp-damar hastalıkları

Yapılan birçok çalışma çok miktarda taze meyve ve sebze tüketen kişilerde daha az kalp damar hastalığı olduğunu göstermektedir. Ama bunun C vitamini ile ilgisinin olup olmadığı kanıtlanamamıştır. Günümüde yapılan en son araştırmalara göre C vitamini haplarının kalp hastalıklarını önlemede veya tedavisinde belirgin bir yararı gösterilememiştir.

Yaşlılığa bağlı makula dejenerasyonu ve katarakt

Makula dejenerasyonu ve katarakt yaşlıların görme kaybının en önemli iki nedenidir. Başlangıçta yüksek doz C vitamini verilerek yapılan araştırmalar bazı iyi sonuçlar göstermiştir. Ancak gene günümüzde yapılan karşılaştırmalı bilimsel çalışmalar C vitamini haplarının bu hastalıkların önlenmesi ve tedavisinde kanıtlanmış bir yararı olmadığını göstermiştir.

Grip

1970 lerde C vitamini haplarının gribi önlediği ve tedavisine katkı sağladığı inancı yaygındı. Günümüzde yapılan çalışmalar ise sıradan kişilerde yüksek doz C vitamini kullanmanın grip önlenmesi veya tedavisinde belirgin etkisinin olmadığı gösterilmiştir. Ancak kan C-vit seviyesi düşük olanlar, yaşlılar, ileri derecede soğuğa maruz kalanlar veya ağır işlerde çalışanlarda günde 250 mg ile 1 gr arasında C-vit kullanımı hastalığa yakalanma olasılığını azaltmaktadır. Buna karşılık hastalık ortaya çıktıktan sonra kullanılan C vitamininin iyileşmeye katkısı olmadığı gösterilmiştir.

Ağır hastalarda C vitamini tedavisinin etkisi

Ekim 2018 de yayınlanan ve Amerika’da yapılan bir çalışma yoğun bakımda yatan ve kanda C vitamini eksikliği tesbit edilen hastalarda ilave olarak sağlanan C-vit tedavisinin hastalığın seyrini nasıl etkilediği araştırılmıştır. Düşünülenin aksine C-vit tedavisinin bazı belirtileri bir miktar düzeltmekle birlikte hastaların hayatta kalma süresini uzatmadığı görülmüştür.

C vitamini yüksekliğinin riskleri

Normal beslenme ile kanda C vitamini düzeyini belli bir seviyenin üzerine çıkartmak mümkün değildir. Ancak dışarıdan ilaç olarak verildiğinde yüksek düzeylere ulaşılabilir. C vitamininin yan etkileri genellikle mide barsak sistemi üzerindedir. Bulantı, karın ağrısı ve kramplara yol açabilir. Böbrek taşı oluşumunu arttırdığı da söylenmektedir ancak tam olarak kanıtlanmamıştır. Erişkinlerin günde 2000 mg a kadar C vitamini alabilecekleri ancak daha yüksek dozların zararlı etkiler gösterebileceği bilinmektedir. Bu risklerin başında bir pro-oksidan olarak etki yapabilmesi ve DNA ile kromozomlar üzerinde değişiklik yaparak kansere yol açma ihtimali gelmektedir.

Plastik cerrahi ve C vitamini

Bir zamanlar bütün antibiyotik alan hastalara, bütün serum takılan hastalara ve bütün ameliyat hastalarına C-vit vermek rutin bir uygulama idi. Ancak günümüzde bunun hiçbir yararı olmadığı kanıtlanmıştır. C-vit tedavisi için kişinin kanındaki C-vit düzeyi ölçülmeli ve miktar 0,6 mg/dL altında ise tedaviye alınmalıdır. Ayrıca kan C-vit düzeyini normalin üzerine çıkartmanın sağlıklı insanda olumlu bir etki yapacağı kanıtlanmamıştır ve bunu sağlamak için sürekli yüksek doz ilaç kullanmak gerekmektedir. Prof. Dr. Ege Özgentaş hiçbir plastik cerrahi ve estetik cerrahi ameliyatında önceden veya sonradan C vitamini reçetesi vermemekte ve yararına da inanmamaktadır.