Yeni bulunan bir jel kanamayı çok kısa zamanda durduruyor.
Her türlü kanama önemlidir. Tedavi ünitelerinin uzağında olan kanamalar ise öldürücü olabilir. Savaş meydanlarında ve hastanelerden uzak bölgelerde meydana gelen ciddi kanamalar travmaya bağlı ölüm nedenlerinde önemli bir yer tutar. Toplum bireylerine ne kadar acil ilkyardım bilgileri verilirse verilsin ciddi kanamaları durdurmak kolay değildir. Yaralanma bölgesine ulaşan ambulans personeli bile ellerinde yeterli malzeme yoksa ciddi kanamaları durduramayabilirler.
Hastane dışındaki bölgelerde ciddi kanamaları durdurmak için neler yapılıyor.
İlkyardım kurslarında kanamaları durdurmak için önerilen manevralar kısıtlıdır. En iyi bilineni kanama gelen bölgeye baskı uygulamaktır. Baskı yüzeysel kanamalarda etkilidir ancak geniş bölge yaralanmış ise göllenen kan içinde gerçek kanamanın hangi delikten geldiğini bulmak kolay değildir. Kol bacak gibi bölgelerde kanayan bölgenin yukarısına turnike uygulamak etkili olabilir ancak burada da turnikenin altında kalan bölgenin kansız kalması sorun yaratır. Uzun süre kan gitmeyen bölgeler nekroza gider yani kangren olurlar. Bunu önlemek için belli aralıklar ile turnike açılarak bölgeye kan gönderilir. Ama bu manevra ayni zamanda kanamayı tekrar başlatarak kan kaybını arttırır. Kasık, baş boyun, gövde ve koltuk altı gibi bölgelerde turnike uygulamak mümkün değildir. Buralarda yapılabilecek tek şek bir bez parçası ile kanama bölgesine baskı yapmaktır. Ordu mensuplarına savaş meydanlarında kullanılmak üzere içine kan durdurucu maddeler emdirilmiş gazlı bezler dağıtılmaktadır ancak bunların etkisi de bir yere kadardır ve uygun yere baskı yapılmaz ise kanama durmaz. Ayrıca daha sonra bir sağlık personeli yaraya bakım yapmak için gazlı bezi kaldırdığında kanamanın yeniden başlaması olasıdır. Bütün bunlar bilim insanlarını acil durumlarda önemli kanamaları sıradan kişilerin durdurabilmesi için arayışa sürüklemiştir.
Genç kimya mühendisinin önemli buluşu
Joe Landolina genç bir bilim adamı. Landolina ilaç sektöründe çalışan büyükbabasının yanında onun yönettiği bir laboratuvar ortamında büyümüş. Çocukluğundan itibaren kanamanın nasıl durdurulacağını merak ediyor ve ciddi kanamaları kolayca durduracak kimyasallar üzerinde çalışıyor. Daha 17 yaşında iken bu konuda başarılı çalışmalar ortaya koyuyor. Yüksek öğrenimine kimya mühendisliği lisans programı ile başlamış. Henüz lisans öğrenimi devam ederken kanamayı durduran bir proje hazırlamış ve bu proje ile ödül kazanmıştır. Lisans üstü eğitimini biyomedikal mühendisliğinde almış. Üzerinde çalıştığı kanama durduran jel projesi başarıya ulaşınca Cresilon isimli bir firmanın kurucu ortağı ve CEO su oluyor.
Kanama durduran jel nasıl geliştirilmiş?
Cresilon firması önce Vetigel isimli ürünü piyasaya sürüyor. Bu gel hayvanlardaki kanamaları başarılı şekilde durdurduğu için insanlardaki kullanım için çalışmalara hız veriliyor ve Ağustos 2024 te Traumagel isimli ürün insanlarda reçete ile kullanılmak üzere FDA’den onay alıyor.
Traumagel’in etki mekanizması
Traumagel bitkisel kaynaklı iki polisakkarid maddeden oluşuyor. Bunlardan birisi pozitif diğeri ise negatif elektrik yüklü. Bu polisakkaridler deri ve diper dokulara sıkı bir şekilde yapışabiliyor. Bu sayede damardan gelen kan sızıntıyı sürdürecek bir açılık bulamıyor ve bu jelin altında normal pıhtılaşma mekanizması çalışarak kanama durduruluyor. Bu jelin bir avantajı tam kaynağı belli olmayan derin yaralanmalarda da etkili olması. Jel steril olarak bir enjektör içinde geliyor ve tam kanama yeri belli olmasa bile enjektörün yardımı ile gelmesi en muhtemel olan bölgeye sıkılıyor. Yani kullanılmasında hiçbir özellik yok. Tıbbi bilgisi olmayan bir kişi bile bu ürünü yaraya uygulayabiliyor.
Traumagel’in diğer kanama durdurucu ürünlerden farkları
Amerikan ve NATO ordularında savaş alanlarındaki kanamaları durdurmak için kanama durdurucu kimyasallar emdirilmiş gaz bezler kullanılmaktadır. Ancak bunlar kanamayı durdururken oluşan pıhtıya sıkı bir şekilde yapışmaktadır. Bütün yaralar gibi bu yaraların da bakıma gereksinimi vardır ve bu işlem için gaz bezlerin çıkartılması gerekmektedir. Gaz bezler yerlerinden kaldırılırken pıhtının da birlikte kalkması ve kanamanın yeniden başlaması sık rastlanan bir durumdur. Traumagel’in yapısında lifler ve porlar (delikler) olmadığından kan ve pıhtı jelin içine işleyememekte ve yapışma olmamaktadır. Buna karşılık jel sıvı kan dışındaki dokulara çok sıkı bir şekilde yapışmakta ve akan kan bu jeli sıyırıp dışarı taşamamaktadır. Diğer ürünler genellikle gaz bez kullandıklarından kan pıtısı lifler ve delikler arasından kolayca içeri geçip buraya sıkı bir şekilde yapışmaktadır. Traumagel 24 saat sonra kolayca çevre dokulardan ve pıhtıdan ayrıştırılarak temizlenebilmektedir. Yerinde duran pıhtı sayesinde gel çıkartıldıktan sonra bile kanama görülmemektedir. Bu jelin bir diğer avantajı kanamanın geldiği delik tam olarak görülmese bile tahmini olarak uygulandığında kanamayı durdurabilmesidir. Ayrıca jelin çevreye güçlü yapışması sayesinde en güçlü arterlerden gelen kanamalar bile bu jeli itip dışarı akamıyorlar.
Traumagel etkisini ne kadar sürede gösteriyor?
Yapılan çalışmalar yüzeyel şiddetli kanamalarda bölgeye sürüldükten sonra en fazla 10 saniye içinde kanamanın durduğunu göstermiştir. Ancak derinden gelen kanamalarda jeli sürdükten sonra bölgeye basınç uygulamak gerekmektedir ve en fazla 3-4 dakikalık bir baskıdan sonra şiddetli kanamalar bile durmaktadır ve daha sonra baskı yapmaya gerek kalmamaktadır.
Traumagel’in zararlı etkileri var mı?
FDA onayı alana kadar yapılan çalışmalarda kullanıldığı zaman enfeksiyon veya başka istenmeyen etkilere yol açmadığı anlaşılmıştır. Ancak kesin etkiler jel piyasaya sürüldükten sonra değerlendirilebilecektir. Jelin 2025 ten önce piyasaya sürülmesi beklenmektedir.
Traumagel kanama tedavisi için mevcut diğer tedavilerin yerine mi geçecek?
Bu şu anda mümkün görünmemektedir. Kanamanın kesin olarak durdurulması için kanın geldiği damarın bir şekilde onarılması veya bağlanması gerekmektedir. Bu ancak ameliyathane şartlarında yapılabilecek bir işlemdir. Şu anki hali ile Traumagel yalnızca tıbbi tedavinin mevcut olmadığı bir bölgede oluşan ağır kanamaların geçici olarak durdurulması ve yaralının sağ olarak tedavi merkezine ulaşması amacı ile kullanıma açılmıştır.
Yeni kanama durdurucu jelin dezavantajları
FDA’in verdiği onay yalnızca bu kimyasalın Amerika’da reçeteli olarak satılabilmesi içindir. Yani herhangi bir kişi eczaneye gidip bu maddeyi alamamaktadır. Ancak yaygın kullanım sonrası etkileri daha iyi anlaşıldığında muhtemelen tezgahlarda reçetesiz olarak satılmasına da izin verilecektir.
Sonuç
Tıbbi yardımın mevcut olmadığı bölgelerde ve savaş alanlarında ciddi kanamalar sıklıkla ölümle sonuçlanmaktadır. Yeni üretilen jel kanamayı durdurarak ölümleri ciddi ölçüde azaltacak gibi görünmektedir. Ancak henüz yaygın kullanım olmadığından beklenen sonucun ne ölçüde alınacağı zaman içinde anlaşılabilecektir. Veterinerlikte kullanılan ayni özellikteki Vetigel isimli ilacın ne kadar etkili olduğu konusunda literatürde yeterli bilgiye ulaşamadım.
Not: Bu yazı aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır. İsteyenler İngilizce metne buradan ulaşabilir. Prof. Dr. Ege Özgentaş
